ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΠΕΤΡΑ 2013

Προανακατορικό-Παλαιοανακτορικό νεκροταφείο

Η ανασκαφή στο Προ- και Παλαιοανακτορικό νεκροταφείο του Πετρά Σητείας διεξήχθη από 17 Ιουνίου έως 12 Ιουλίου, υπό τη διεύθυνση της Μεταξίας Τσιποπούλου με τη συμμετοχή των αρχαιολόγων: Δρ Μαρίας Ρελάκη, Δρ Άννας Σημαντηράκη-Grimshaw, Δρ Κώστα Χαλικιά, Δρ Σέβης Τριανταφύλλου, καθ. David Rupp, Γαρυφαλιάς Κωστοπούλου, Ελένης Καλλιγά, Δέσποινας Ζαφείρη, Ariel Pierce-Χαλικιά, Maggie Beeler, Eleanor Larsson, Frank Lynam και Karina Santiago. Συμμετείχαν επίσης επτά εργάτες. Συντηρητής επί τόπου ήταν ο Θεοχάρης Κατρακάζης. Υπεύθυνη για την τοπογράφηση του χώρου ήταν η Δρ Miriam Clinton. Οι αεροφωτογραφίες έγιναν από τον Χρόνη Παπανικολόπουλο του Κέντρου Μελέτης Ανατολικής Κρήτης και οι ανασκαφικές φωτογραφίες από την διευθύντρια.

Μετά το πέρας της ανασκαφής ακολούθησε στερέωση αρχιτεκτονικών λειψάνων από τρεις εργάτες για 13 ημέρες.

Ταφικό Κτίριο 3

Ολοκληρώθηκε η ανασκαφή του Δωματίου 1, που αποτελεί νεότερη προσθήκη στο ΤΚ3. Κατά τον καθαρισμό του φυσικού βράχου ήρθε στο φως λίγη ΠΜ Ι κεραμική, που φαίνεται πως συνδέεται με τον ανασκαφέντα σε υψηλότερο επίπεδο του λόφου οικισμό της εποχής αυτής.

Επίσης ανασκάφθηκε το Δωμάτιο 4, με πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα και τρία διακριτά στρώματα, το ανώτερο ΜΜ ΙΑ, το αμέσως παλαιότερο ΠΜ ΙΙΙ και το κατώτατο ΠΜ ΙΙ. Το τελευταίο περιείχε πολύ ενδιαφέρουσα ομάδα αγγείων πιθανότατα εισηγμένων από τις Κυκλάδες. Η παλαιότερη αυτή επίχωση δεν είναι ακόμα βέβαιο αν ήταν ταφική ή οικιακή. Η ανασκαφή δεν ολοκληρώθηκε.

Ταφικό Κτίριο 4

Συνεχίστηκε και ολοκληρώθηκε η έρευνα του Δωματίου 1, με πενιχρά ευρήματα, σε σχέση με το ιστορικό του δωματίου αυτού από προηγούμενες ανασκαφικές περιόδους (2004-2006). Συνεχίστηκε η ανασκαφή του λεγομένου «Δωματίου 4». Διαπιστώθηκε ότι ο χώρος λειτουργούσε μάλλον ως πλατφόρμα, εξωτερικά του ταφικού κτιρίου, δίπλα στην είσοδό του.

Ανασκάφθηκε το Δωμάτιο 5, με σκοπό να διαπιστωθεί εάν υπήρχε χώρισμα, πόρτα ή τοίχος σε κάποιο σημείο, διότι το σχήμα του δωματίου (περίπου Π), είναι εντελώς ασύνηθες για ταφική αρχιτεκτονική της εποχής, και οπωσδήποτε μοναδικό στο νεκροταφείο του Πετρά. Στη Ν περιοχή ήρθε στο φως σειρά ΜΜ ΙΒ-ΙΙ αγγείων βρώσης και πόσης, αποσπασματικών, κοντά στις παρειές των τοίχων. Το Δ τμήμα του δωματίου ερευνήθηκε σε βαθύτερο επίπεδο, αλλά η ανασκαφή δεν ολοκληρώθηκε. Το Β τμήμα απέδωσε μη διαγνωστική κεραμική και δύο συγκεντρώσεις οστών. Η ανασκαφή δεν ολοκληρώθηκε.

Ταφικό Κτίριο 5

Ολοκληρώθηκε η έρευνα του Δωματίου 12.

Ταφικό Κτίριο 9

Η ανασκαφή επικεντρώθηκε στο Β τμήμα για την αποκάλυψη του Β και του Α τοίχου του Δωματίου 2, καθώς και του Β ορίου του Ταφικού Κτιρίου. Διαπιστώθηκε ότι το κτίριο επεκτείνεται προς τα Δ. Οι νέοι τοίχοι που ορίζουν τα Δωμάτια 2 και 7 έχουν προσανατολισμό Β-Ν. Η ανασκαφή του Δωματίου 2 δεν ολοκληρώθηκε. Η κεραμική ήταν λιγοστή, κυρίως ΜΜ. Η ανασκαφή του Δωματίου 7 επίσης δεν ολοκληρώθηκε. Η κεραμική ήταν λιγοστή ΠΜ ΙΙΙ-ΜΜΙ.

Ταφικό Κτίριο 10

Ολοκληρώθηκε η έρευνα του σημαντικού ΜΜ Ι-ΙΙ κτιρίου. Η ανεύρεση πλίνθων δηλώνει την ύπαρξη πλίνθινης ανωδομής. Στο Δωμάτιο 1 αποκαλύφθηκαν ο Ν και ο Α τοίχος, ο τελευταίος πολύ κακοδιατηρημένος. Πολύ λίγη κεραμική με σημαντικότερο ένα ΜΜΙ Β κύπελλο και πολλά θαλασσινά βότσαλα, αλλά ελάχιστα οστά. Εντοπίσθηκε επίσης θύρα προς το Δωμάτιο 2. Η ανασκαφή του Δωματίου 2, όπου αντίστοιχα με το Δωμάτιο 1 και εδώ το Δ τμήμα του δωματίου ήταν πολύ χαμηλότερα από το Α, ακολουθώντας την κλίση του εδάφους. Οστά υπήρχαν στο Ν και το κεντρικό τμήμα, και ιδιαίτερα στη ΝΔ γωνία του δωματίου, από όπου προήλθε και η πλειονότητα των μικρών ευρημάτων.

Καθαρίσθηκε επίσης η άσκαφτη ζώνη, πλάτους 30-50 εκ. στη βόρεια πρόσοψη του ταφικού κτιρίου, η οποία είχε αφεθεί στη συνέχεια της διαπίστωσης ότι ο τοίχος έφερε κονίαμα, όπως φάνηκε από τη μεγάλη ποσότητα κονιαμάτων πεσμένων στα Β, στο χώρο δηλαδή της Αναθηματικής Επίχωσης 2, αλλά και τμημάτων κονιάματος προσκολλημένων πάνω σε αυτόν. Φέτος αποφασίσθηκε η αφαίρεση της επίχωσης αυτής και έγιναν εργασίες στερέωσης και διατήρησης.

Τομή Γ2

Ηρθαν στο φως δύο παράλληλοι τοίχοι στο Δ τμήμα της τομής, καθώς και σκελετικά κατάλοιπα, μερικά από αυτά αρθρωμένα, στο Β και κεντρικό τμήμα, όπου η έρευνα ολοκληρώθηκε. Σκοπός να διευκρινισθεί αν τα δωμάτια της τομής ανήκαν στο ΤΚ9 προς Ν, ή σε ένα νέο ταφικό κτίριο. Η ανασκαφή στην τομή έχει αποκαλύψει μέχρι σήμερα τρία δωμάτια στο Β μισό της και μια μικρή γωνία ενός ακόμα πιθανού δωματίου στη ΒΑ γωνία. Η μέχρι τώρα εξέλιξη της ανασκαφής στην τομή έδειξε ότι κατά πάσαν πιθανότητα τα δωμάτια που ανασκάπτονται ανήκουν σε ένα νέο ταφικό κτίριο, το οποίο δεν αριθμήθηκε ακόμα. Σημαντικότερο εύρημα ήταν 11 ανδρικά όμοια ειδώλια με οπές αναρτήσεως στο λαιμό, με πολύχρωμη διακόσμηση, αρχικά εξαρτημένα από δισκάριο με τις αντίστοιχες οπές.

Τομή Δ1-Ν. μισό

Βρίσκεται στο Δ όριο του νεκροταφείου. Σκοπός της ανασκαφής η αποκάλυψη του Δ τμήματος του ΤΚ9. Τομή Η5. Δ. μισό Βρίσκεται Α του Δωματίου 1 του ΤΚ3. Σκοπός της ανασκαφής ήταν να εξεταστεί το ενδεχόμενο περισσοτέρων τοίχων ή δωματίων του ταφικού κτιρίου. Σκάφθηκε μόνον το Δ μισό της τομής. ΠΜ ΙΙΙ κεραμική. Η ανασκαφή ολοκληρώθηκε με την εύρεση του φυσικού βράχου στο μέσον της τομής.

Τομή Γ1

Βρίσκεται στο Δ όριο του ανασκαμμένου ως σήμερα χώρου του νεκροταφείου. Σκάφθηκε το Β μισό της μέχρι βάθους 0,50m από την επιφάνεια. Χωρίς ευρήματα.

Μάρτυρας Δ3/Δ4

Βρίσκεται μεταξύ της ΥΜ ΙΙΙΓ «πλατφόρμας» και του ΤΚ10. Περιείχε λίγους πεσμένους λίθους, που καθαρίσθηκαν και αφαιρέθηκαν, και κομμάτια κονιάματος. Στο Β τμήμα του ανασκάφθηκε σύνολο από τουλάχιστον δύο ΥΜΙΙΙ Γ μαγειρικά σκεύη μυκηναϊκού τύπου (μαγειρικοί αμφορείς), τοποθετημένοι πάνω σε εστία.

Μάρτυρας Δ3/Δ4/Ε3/Ε4+Δ3/Ε3

Σκοπός της ανασκαφής ήταν η διερεύνηση της πορείας του Α τοίχου της ΥΜ ΙΙΙΓ «πλατφόρμας». Δεν βρέθηκε η συνέχεια, είτε διότι δεν υπήρξε, είτε διότι είχε καταστραφεί.

Αναφορά οστεολογικού υλικού

• Τα ανθρώπινα οστά προέρχονται αποκλειστικά από ανακομιδές.
• Τα ταφικά κτήρια δεν προορίζονταν για την δευτερογενή εναπόθεση αποκλειστικά ενηλίκων ατόμων.
• Όπως προκύπτει από την εύρεση αρθρωμένων οστών, μερικές ανακομιδές πραγματοποιούνταν πριν από την πλήρη αποσάρκωση του σκελετού.
• Ο μεγαλύτερος αριθμός μακρών οστών συγκριτικά με τα βραχέα και πλατέα οστά δεν οφείλεται απαραίτητα στην σκόπιμη επιλογή τους κατά την διαδικασία της ανακομιδής, αλλά πιθανότατα σε ταφονομικούς παράγοντες. Αυτή η άποψη ενισχύεται από την εύρεση τμημάτων σπονδύλων, πλευρών, πυέλου και μικρών οστών.

Περιοχή νότια της Αναθηματικής Απόθεσης 1. Toμές Κ6+Λ6, Μάρτυρες K6/Λ6+ K6/K7/Λ6/Λ7

Σκοπός η διευκρίνηση της χρονολόγησης και της αρχιτεκτονικής των κτισμάτων που είχαν έρθει στο φως το 2012. Στην αρχή της έρευνας θεωρήθηκε ότι το Δωμάτιο 1 ανήκε σε ένα ΥΜ ΙΙΙΓ κτίσμα, θεμελιωμένο πάνω σε παλαιότερα στρώματα, αλλά σύντομα έγινε σαφές ότι το Ν μισό του ανασκαπτόμενου χώρου ήταν πρωιμότερο, ΠΜ Ι, και επιπλέον οικιστικού, και όχι ταφικού χαρακτήρα, όπως δείχνουν η κεραμική και τα άλλα ευρήματα. Επομένως η περιοχή αυτή συνδέεται με τον οικισμό της ίδιας εποχής που έχει ανασκαφεί στο αμέσως υψηλότερο πλάτωμα του λόφου, λίγα μέτρα προς τα νότια. Οι τοίχοι που απαρτίζουν αυτό το πρώιμο κτίσμα βρέθηκαν εξάλλου σε αρκετά χαμηλότερο επίπεδο από τους τοίχους του ΥΜ ΙΙΙΓ κτιρίου, το οποίο όμως είχε χρησιμοποιήσει τους πρωιμότερους τοίχους ως υποθεμελίωση.

Στο Β τμήμα της τομής και στον μάρτυρα K6/Λ6 παρουσιάσθηκε πολύ ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική: ένας νέος τοίχος με κατεύθυνση Α-Δ και μια περίπου ορθογώνια κατασκευή στη ΝΔ γωνία του τοίχου και στα Β του τοίχου μια σειρά κτιστών κατασκευών, συγκεκριμένα μια ορθογώνια «πλατφόρμα» ακριβώς στα ΝΑ του Δωματίου 8 του ΤΚ2. Η Β πρόσοψη αυτής της κατασκευής περιλαμβάνει ρηχές κόγχες που σχηματίζονται από τρεις οριζόντιους επίπεδους πλακοειδείς λίθους κάθετα τοποθετημένους, ενώ το άνω μέρος της αποτελείται από πλακοειδείς επίσης λίθους μεσαίου μεγέθους. Οι μικροί τοίχοι με τις οδοντώσεις και τις μικρές κόγχες χρονολογούνται στην Παλαιοανακτορική περίοδο, ορίζουν την Αναθηματική Απόθεση 1 προς τα Ν, και φαίνεται ότι είχαν χρησιμοποιηθεί για το στήριγμα μιας ξύλινης κατασκευής κάθετων δοκών, εν είδει πρόσοψης της εισόδου στον εκτεταμένο χώρο των τελετουργιών. Η ανασκαφή της περιοχής ολοκληρώθηκε.

Αναθηματική απόθεση 2

Ο Μάρτυρας Β3/Β4 + Γ3/Γ4 – Β3/Γ4, με διαστάσεις 5 x 1μ. αποτελεί τμήμα της αναθηματικής απόθεσης, η οποία ανασκάπτεται Β-ΒΔ του Ταφικού Κτιρίου 10. Συλλέχθηκε εντυπωσιακά μεγάλη ποσότητα κεραμικής. Στο Ν/ΝΑ τμήμα του μάρτυρα αποκαλύφθηκε σειρά πεσμένων λίθων μεσαίου μεγέθους οι οποίοι ίσως αποτελούσαν τμήμα χαμηλού τοιχίου. Τα ευρήματα ήταν γενικά ανάλογα με αυτά που είχαν έρθει στο φως τις προηγούμενες χρονιές στις τομές B4, Γ4 και Γ3. Η ποσότητα της κεραμικής ήταν πολύ μεγάλη, περιελάμβανε κυρίως ΜΜ Ι – ΙΙ αγγεία πόσεως και βρώσεως, καθώς και χάλκινα και λίθινα ευρήματα, μαζί με πολλά θαλασσινά βότσαλα και όστρεα, καθώς και κομμάτια πλίνθων και κονιαμάτων, λίθους και κίτρινη ώχρα. Σημαντικά αντικείμενα βρέθηκαν και βορειότερα, στους μάρτυρες B3/B4+Γ3/Γ4-B3/Γ4. Είναι βέβαιο ότι η επίχωση συνεχίζεται προς τα Δ στο άσκαφτο (τομή B3).

Ο Μάρτυρας Γ4/Δ4 βρίσκεται στα Β του ΤΚ10. Από την περιοχή αυτή προήλθε η μεγαλύτερη συγκέντρωση αναθηματικού υλικού καθώς και τα σημαντικότερα ευρήματα γενικά. Συγκεκριμένα: δύο ζεύγη λίθινων κεράτων καθοσιώσεως, ένα μεγαλύτερο και ένα μικρότερο, κομμάτια λάρνακας και χάλκινος μικρός δίσκος ζυγαριάς, καθώς και αρκετά τμήματα πήλινων αγωγών.

Η παρουσία αρχιτεκτονικών θραυσμάτων στην περιοχή δείχνει ότι η αναθηματική επίχωση είχε αναμιχθεί με την κατάρρευση της Β πρόσοψης του ΤΚ10. Τα διπλά κέρατα πιθανότατα κοσμούσαν τη στέγη του ταφικού κτιρίου. Η κεραμική περιελάμβανε αρκετούς ασυνήθιστους τύπους αγγείων, προφανώς κατασκευασμένων για ειδική – λατρευτική χρήση.

Τα προηγούμενα χρόνια είχε θεωρηθεί ότι η Τομή Γ3 αποτελεί το Δ άκρο της Αναθηματικής Απόθεσης 2. Η ανασκαφή του Μάρτυρα Γ3/Γ4 προσέφερε περισσότερο υλικό από το Δ άκρο της απόθεσης. Από τα ανώτερα στρώματα είχαν προέλθει το 2012 πολλά ΥΜ ΙΙΙΓ όστρακα. Από τα Στρ. 3 και εξής που σκάφθηκαν φέτος η ΥΜ ΙΙΙΓ κεραμική ήταν αναμεμειγμένη με ΜΜ. Η κεραμική περιελάμβανε πέντε ανεστραμμένα κύπελλα, μαζί με μεγάλη ποσότητα οστράκων, ένα από τα οποία με πλαστική διακόσμηση και προχοή σε σχήμα ταυροκεφαλής. Υπήρχαν επίσης μεγάλα κομμάτια λίθινων αγγείων.

Η ανασκαφή του Μάρτυρα Β4/Γ4 ξεκίνησε το 2012. Ερευνήθηκε η περιοχή Ν του περιβόλου που τέμνει διαγώνια τον μάρτυρα και τις γειτονικές τομές. Πολλά κομμάτια κονιαμάτων, πλίνθων και κίτρινης ώχρας ήταν συγκεντρωμένα Α του περιβόλου. Επίσης εντοπίσθηκε λιθοσωρός, μετά την αφαίρεση του οποίου ανασκάφθηκε η συνέχεια της αναθηματικής επίχωσης. Τα κεραμικά ευρήματα ήταν συγκεντρωμένα στο Ν τμήμα, κοντά στην Τομή Γ4.

Στο Μάρτυρα Β3/Β4+Γ3/Γ4-Β3/Β4 αξιοσημείωτα ευρήματα ήταν χάλκινο βραχιόλι, πήλινη αγνύθα και τμήμα κυψέλης, καθώς και ομοίωμα αρχιτεκτονικού μέλους με καμαραϊκή διακόσμηση, ένα καρινωτό κύπελλο με πλαστικό γυναικείο ειδώλιο στο εσωτερικό του, και ένα αγγείο τύπου Χαμαιζίου. Διαπιστώθηκε ότι η Αναθηματική Επίχωση 2 συνεχίζεται και στη γειτονική τομή Β3.

Περιοχή βόρεια του ΥΜ ΙΙΙΓ Μεγάρου και του ΤΚ1. Τομή Ε1

Η τομή βρίσκεται στο ΒΔ όριο του μέχρι σήμερα ανασκαμμένου χώρου. Σκοπός της ανασκαφής η διευκρίνιση της σχέσης του Β τοίχου του Μεγάρου με το ΤΚ1, και ιδιαίτερα το γειτονικό του Δωμάτιο 6, καθώς και η εύρεση της συνέχειας του Δωματίου 4 του ΤΚ9. Στο Ν μισό της τομής σκάφθηκε ογκώδης συγκέντρωση λίθων, μερικών μεγάλου μεγέθους, προερχόμενων από την ανωδομή του Μεγάρου, αλλά και από την ανωδομή του ΤΚ1. Κάτω από τις πέτρες υπήρχε στρώμα καθαρού χώματος και αμέσως βαθύτερα και άλλοι πεσμένοι μεγάλου μεγέθους λίθοι, συμπεριλαμβανομένου πολύ μεγάλου λαξευτού δόμου. Στο μέσον της τομής ήρθε στο φως η συνέχεια του Ν τοίχου του Δωματίου 4 του ΤΚ9 και εξωτερικού τοίχου του ταφικού κτιρίου. Η κεραμική της περιοχής ήταν ΥΜ ΙΙΙΓ και ΜΜΙΒ.

Από το τμήμα του Δωματίου 4 του ΤΚ9 προήλθε αρκετή ποσότητα ΜΜ ΙΒ κεραμικής, περιλαμβανομένων και ολόκληρων αγγείων, και λίγων ανθρώπινων οστών. Το σημαντικότερο εύρημα της περιοχής ήταν ζεύγος λίθινων κεράτων καθοσιώσεως, όμοιων στο μέγεθος με αυτά της Αναθηματικής Απόθεσης 2 (βλ. παραπάνω). Η συνέχιση της ανασκαφής θα διευκρινίσει την αρχιτεκτονική της τομής και επίσης το αν οι ερευνηθέντες χώροι ήταν στεγασμένοι ή υπαίθριοι.

Μάρτυρας E1/E2. Ν. μισό

Aποκαλύφθηκε η συνέχεια του Ν τοίχου του Δωματίου 4 του ΤΚ9, σε καλή κατάσταση διατήρησης. Λιγοστή κεραμική.

Συντήρηση αρχιτεκτονικών λειψάνων

Ολοκληρώθηκε η συντήρηση της αρχιτεκτονικής του Ταφικού Κτιρίου 2. H εργασία διήρκεσε 3 εβδομάδες και συμμετείχαν 3 εργάτες.